AKADEMI PENGAJIAN ISLAM
KOLEJ
UNIVERSITI ISLAM MELAKA
DIPLOMA
SYARIAH ISLAMIYYAH
(SEMESTER
4)
TUGASAN
INDIVIDU
FIQH
MUNAKAHAT
(SYR3073)
TAJUK
TUGASAN: HAK PENJAGAAN ANAK SELEPAS SUAMI ISTERI BERCERAI MENGIKUT
UNDANG-UNDANG DI MALAYSIA
NAMA
PELAJAR:
RUHAN
ISLAH BIN MAZLAN (D1510499)
NAMA
BLOGSPOT:
islahruhan.blogspot.com
NAMA
PENSYARAH SUBJEK
USTAZ
SUHAIMI BIN ABU HASSAN
ISI KANDUNGAN
BIL
|
PERKARA
|
MUKA SURAT
|
1
|
Pendahuluan
|
1
|
2
|
Hadhanah
-Definisi
-Hikmah
Pensyariatan
-Hukum
Hadhanah
|
2-3
|
3
|
Penjagaan
Anak Mengikut Islam
|
3-4
|
4
|
Enekmen
Undang-undang Pentadbiran Keluarga Islam Negeri Terengganu
|
5
|
5
|
Undang-undang
Hak Penjagaan Anak Setelah Bercerai Di Malaysia
-Perintah
Tertakluk Pada Syarat
-Perintah
Penetapan Kelayakan Ibu Atau Bapa Menjaga Anak
-Penjagaan
Anak Yang Disifatkan Sebagai Sah Taraf
-Kuasa
Bagi Mahkamah Mengubah Perjanjian Tentang Penjagaan Atau Nafkah
-Kuasa
Bagi Mahkamah Menahan Anak Daripada Keluar Dari Malaysia
|
5-13
|
6
|
Hadhanah
Secara Sukarela
|
14
|
7
|
Urutan
Keutamaan Orang Yang Layak Terhadap Hadhanah
|
15
|
8
|
Dasar
Dalam Menentukan Urutan Pengasuh
|
15-16
|
9
|
Hilang
Kelayakan Untuk Hadhanah
|
17
|
10
|
Tamatnya
Tempoh Hadhanah
|
17-18
|
11
|
Kelayakan
Untuk Jadi Penjaga
|
18-20
|
12
|
Kesimpulan
|
21
|
13
|
Rujukan
|
22
|
PENDAHULUAN
Anak ialah sebahagian daripada harta yang dimiliki oleh ibu bapa.
Dengan kata lain, anak merupakan amanah Allah yang diserahkan kepada ibu dan
bapa untuk dipelihara dan dijaga dengan membimbing mereka ke jalan keselamatan
dan kesejahteraan di dunia dan akhirat. Berhubung dengan tugas penting ini,
Allah menegaskan dalam firman-Nya yang bermaksud:
“ Hai orang-orang yang beriman, peliharalah dirimu dan keluargamu
daripada Api neraka.”
Penganugerahan
anak sebagai zuriat manusia dan penghubung kasih saying antara suami isteri
adalah kelebihan yang diberikan oleh Allah. Sekiranya anak yang masih belum
dipertanggungjawabkan segala hukum agama keatas dirinya itu meninggal dunia,
maka kematiannya menjadi pendinding kepada kedua-dua ibu bapa daripada api
neraka. Kedudukan ini dijelaskan dalam sebuah hadis yang maksudnya:
“ Daripada Abu Hurairah, Rasul SAW bersabda kepada perempuan Ansar.
‘ Tidak mati tiga orang anak daripada salah kamu dan ia ( si ibu) dalam keadaan
sabar, melainkan ia masuk syurga. Salah seorang daripada perenpuan Ansar itu
bertanya: Bagaimana kalau dua orang ya Rasulullah? Jawab Baginda : atau dua
oarang’”.
Kedudukan dan hak
kanak-kanak termasuk dalam skop undang-undang keluarga. Di Malaysia peruntukan
berkaitan dengan undang-undang keuarga bagi orang Islam boleh dirujuk dalam
Enekmen Keluarga Islam (bagi setiap negeri), manakala Akta Memperbaharui
Undaang-Undang (Perkahwinan dan Penceraian) 1976 menjadi rujukan baji kes-kes
yang melibatkan orang bukan Islam. Kita akan membincangkan tentang hak-hak
penjagaan anak dan tanggungjawab serta kedudukan kanak-kanak dalam
undang-undang di Malaysia .
DEFINISI HADHANAH
Hadhanah ialah perkataan Arab yang diambil daripada daripada
perkataan ‘al-hidn’ yang bermaksud lambung. Yang dimaksudkan dengan
hadhanah dalam istilah fikah ialah memelihara kanak-kanak (lelaki atau
perempuan) yang belum mumayyiz. Ermasuklah menyediakan sesuatu yang menjadi
kebaikannya, melindunginya dari sesuatu yang menjadi kebaikannya, melindungi
dari sesuatu yang menyakitkan atau membahayakan , mendidik jasmani, rohani dan
akalnya agar mampu berdiri sendiri menghadapi cabaran yang beraneka ragam.
Termasuk juga
dalam pengertian hadhanah ialah menjaga orang dewasa yang tidak sanggup berdiri
sendiri, ertinya mengharapkan bantuan dan pemeliharaan orang lain, seperti
orang lumpuh , orang gila dan orang bodoh. Dan akan dibincangkan hanya masalah
penjagaan dan pemeliharaan kanak-kanak yang belum mumayyiz[1].
HIKMAH PENSYARIATANNYA
Hikmah pensyariatan hadhanah adalah untuk mengatur tanggungjawab
berkaitan dengan penjagaan dan pendidikan kanak-kanak yang masih kecil.
Ini kerana
kemugkinan suami isteri berpisah atau hidup tanpa persefahaman, atau berada
dalam kesempitan untuk memberi perhatian dan mendidik anak kecil mereka. Jika
keadaan ini dibiarkan, pertikaian mereka tidak akan selesai. Hal ini merupakan
satu penganaiayaan terhadap kanak-kanak dan mengabaikan kepentingan mereka.
Keadaan ini
berkemugkinan menjadi penyebab kehancuran masa depan kanak-kanak itu. Oleh itu,
peraturan yang menyeluruh perlu diwujudkan bagi menentukan pihak yang
bertanggungjawab untuk menjaga dan mendidik mereka[2].
Penentuan
penjagaan kanak-kanak tersebut hendaklah berdasarkan keutamaan agar kepentingan
mereka tidak terjejas sekiranya berlaku pertikaian atau perselisihan di
kalangan penjaga mereka[3].
HUKUM HADHANAH
Mengasuh dan menjaga anak-anak yang masih kecil hukumnya wajib.
Mengabaikan tanggungjawab ini bererti mendedahkan mereka kepada bahaya dan kebnasaan,
sedangkan kedua-duanya perlu dihindarkan.
Pada masa yang sama, hadhanah ialah hak bagi anak-anak yang masih
kecil kerana mereka mereka memerlukan orang yang melaksanakan pengawasan,
penjagaan, pengurusan hal ehwal dirinya dan pendidikannya[4].
PENJAGAAN ANAK MENGIKUT ISLAM
Menurut undang-undang Islam, wali terbahagi kepada tiga bahagian
iaitu wali perseorangan, wali terhadap harta benda dan wali nikah. Wali
perseorangan yang dimaksudkan di sini ialah wali atau penjaga/pengasuh yang
bertanggungjawab untuk memelihara dan menjaga anak-anak yang masih di bawah
umur. Wali atau penjaga anak-anak tersebut sama ada lelaki atau perempuan yang
mempunyai hubungan darah dan anak-anak tersebut tidak terlepas daripada
tanggungjawab mendidik, merawat, menjaga dan membesarkan mereka sehingga
menjadi orang yang berguna kepada masyarakat.
Setiap penceraian
biasannya akan meniggalkan kesan sampingan bukan sahaja kepada pasangan yang
bercerai, tetapi kepada anak-anak merekalebih-lebih lagi sekiranya anak-anak
tersebut masih belum mumayyiz, maka tugas mendidik, merawat,menjaga dan
membesarkan anak-anak tersebut menjadi satu tanggungjawab yang baru yang mesti
dpikul oleh salah seorang dari ibu bapa mereka. Kewajipan yang dimaksudkan di
sini termasuklah menyediakan makan minum, pakaian, tempat, tinggal dan sebagainya[5].
Ibu ialah
diutamakan berbanding ayah kerana dia lebih mengetahui mengenai keperluan
anaknya, lebih sabar menangani kerenah anak-anak kecil dan mempunyai lebih
banyak waktu untuk mengasuh kanak-kanak tersebut. Ibu mempunyai beberapa
kelebihan untuk memikul tugas ini kerana sikap dan ciri mereka berdamping rapat
sejak daripada mula mengandung sehinggalah anak itu dilahirkan. Wanita lebih
perasa (sensetif), lemah lembut, penyayang dan lebih mesra dengan anak-anak
jika dibandingkan dengan kebanyakan lelaki. Prinsip ini didasarkan kepada
alasan-alasan berikut:
Hadis Rasulullah SAW yang diriwayatkan daripada Abdullah bin ‘Amr
ibn al-‘As mengenai seorang perempuan yang diceraikan oleh suaminya, dan
mempunyai seorang anak lelaki. Suaminya hendak mengambil anak itu untuk
dipelihara dan dijaganya. Perempuan itu datang menemui Rasulullah SAW dan
berkata:
“Wahai Rasulullah, sesungguhnya anak ini perut akulah yang
mengandungnya, ribaankulah yang mengawasinya, dan air susu akulah minumannya:
bapanya hendak merebutnya daripada aku’.
Maka Rasulullah SAW bersabda;
“Engkaulah yang lebih berhak menjaga anak itu selama engkau belum
berkahwin”
(Diriwayatkan
oleh Abu Dawud)
Dalam riwayat yang lain dikatakan bahawa Abu Bakar berkata kepada
Umar :
“Ibu lebih sensetif, lebih halus, lebih kasih, lebih mesra,
lebih baik dan lebih sayang (kepada ank-anaknya). Oleh itu ibu lebih berhak
terhadap anaknya selagi ia belum berkahwin.”
ENEKMEN UNDNAG-UNDANG PENTADBIRAN KELUARGA ISLAM NEGERI TERENGGANU
BIL.12 TAHUN 1985
Bahagian VII Penjagaan Kanak-kanak Seksyen 80 (1): “ Tertakluk
kepada seksyen 81, ibu adalah yang paling berhak dari segala orang bagi menjaga
anak kecilnya dalam masa ibu itu masih dalam perkahwinan dibubarkan.”
Bahagian VII
Penjagaan Kanak-kanak Seksyen 80 (3): “ Tiada seorang lelaki berhak terhadap
penjagaan sesorang kanak-kanak perempuan melainkan lelaki itu adalah mahram,
iaitu, dia mempunyai pertalian dengan kanak-kanak perempuan itu dalam mana dia
dilarang berkahwin dengannya.”
Bahagian VII
Penjagaan Kanak-kanak seksyen 80 (4); “ Jika ada beberapa orang dari keturunan
atau peringkat yag sama , kesemuanya sama berkelayakan dan bersetuju menjaga
kanak-kanak itu, penjagaan hendaklah diamanahkan kepada orang yang mempunyai
sifat-sifat paling mulia yang menunjukkan perasaan paling kasih sayang kepada
kanak-kanak itu, dan jika kesemuanya sama mempunyai sifat-sifat kemulian, makak
yang tertua antara mereka adalah berhak mendapat keutamaan[6].”
UNDANG-UNDANG HAK PENJAGAAN ANAK SETELAH BERCERAI DI MALAYSIA
Akta Undang-undang
Keluarga Islam Wilayah-wilayah Persekutuan menyebut jelas mengenai keutamaan
ibu dalam hak hadhanah ini. Seksyen 81(1) memperuntukkan sebagai berikut:
“Tertakluk kepada seksyen 82, ibu adalah yang paling berhak dari
segala orang yang menjaga anak kecilnya dalam masa ibu itu masih dalam
perkahwinan dan juga selepas perkahwinan dan juga selepas perkahwinan itu
dibubarkan.”
Syeksen 82
menyebut mengenai kelayakan-kelayakan yang perlu ada untuk mendapat hak
penjagaan.
Prinsip yang kedua
iaitu perkara uatama yang perlu diberikan pertimbangan dalam memberikan hak
hadhanah ini ialah kebaikan anak itu tersendiri. Anak-anak itu perlu mendapat
kasih sayang yang cukup, perhatian yang rapi dan juga pendidikan yang sempurna.
Oleh yang demikian, seseorang yang akan melaksanakan hak hadhanah ini mesti
mempunyai kelayakan dan mempunyai beberapa syarat yang telah ditentukan
sekiranya dan tidak berupaya untuk melaksanakan tanggungjawabnya, hak itu akan
dilucutkan dan diberikan kepada orang lain[7].
Enekmen
Undang-undang Keluarga Islam (Selangor) 1984, memperuntukkan bahawa untuk
memutuskan dalam jagaan siapakah seseorang kanak-kanak itu patut diletakkan,
pertimbangan itu, mahkamah hendaklah memberi perhatian kepada :
Yang pertma ialah kemahuan-kemahuan ibu bapa kanak-kanak itu. Yang
kedua ialah kemahuan-kemahuan kanak-kanak itu, jika ia telah meningkat umur
dapat menyatakan sesuatu pendapatnya sendiri
Dalam kes Harun lwn Che Gayah yang diputuskan di Mahkamah
Kadi Kelantan , hakim yang membicarakan kes itu menjadikan kepenyingan dan
kebajikan kanak-kanak itu sebaga yang perlu diberikan pertimbnanga kerana ia
hak asasi kanak-kanak. Barasaskan kepada alasan ini, Hakim Yang Arif telah
menolak tuntutan yang dibuat dan memerintahkan supaya kanak-kanak it uterus
tinggal bersama ibunya. Lembaga Rayuan mengesahkan keputusan tersebut,
bagaimanapun telah meminda perintah Mahkamak Kadi dengam memberikan hak
hadhanah bukan kepada ibu kanak-kanak itu, tetapi ibunya, Che Aishah, nenek
kanak-kanak tersebut sekalipun telah berumur 60 tahun tetapi masih kuat dan
masih waras fikiranyya.
Dalam juga keputusan yang
dibuat dalam kes Mohamed lwn Azizah. Dalam kes ini, hakim memutuskan
bahawa kanak-kanak tersebut terus berada dibawah jagaan ibunya memandangkan dia
telah hidup dalam keadaan tenang dan aman sekalipun ada perjanjian antara
kedua-dua ibu bapa kanak-kanak itu bahawa jika ibu itu berkahwin lain, maka hak
hadhanah kanak-kanak itu akan disrahkan kepada bapa. Dalam membuat keputusan,
yang arif telah menyatakan:
“ Asas tujuan hadhanah ini untuk kebajikan dan kebaikan kanak-kanak
yang hendak dipelihara, sebagai hak asasi kanak-kanak itu dan hak ini mestilah
diutamakan daripada hak orang yang menuntut hak jagaam tersebut, seperti yang
jelas tercatat dalam Tuhfah dan sebagaimana yang dijelaskan oleh Ibn Salah dan
diterima sebagai betul oleh al-Shabramulasi dan juga sebagaimana yang disebut
Sayyid Sabiq dalam Fiqh al-Sunnah, jilid 8 yang bermaksud:
Orang yang mempunyai hak jagaan dan kanak-kanak yang hak jagaan
terhadapnya dituntut mempunyai hak masing-masing, tetapi hak kanak-kanak lebih
kuat dan diutamakan daripada hak orang yang menuntutnya
Mengenai kebajikan kanak-kanak ibi, Enekmen Undang-undang Keluarga
Islam (Selangor) 1984, memperuntukkan sebagai berikut:
“ Walau apa pun peruntukan seksyen 81, mahkamah boleh pada
bila-bila masa dengan perintah memilih untuk meletakkan seseorang daripada
orang-orang tersebut dalam seksyen itu ayau, jika ada hal keadaan yang luar
biasa yang menyebabkan tidak diingini bagi kanak-kanak itu diamanahkan kepada
slah seorang daripada orang-orang itu, mahkamah boleh dengan perintah
meletakkan kanak-kanak itu, dalam jagaan mana-mana orang tau mana-mana
persatuan yang tujuan-tujuannya adalah termasuk kebajikan kanak-kanak[8].
PERINTAH TERTAKLUK PADA SYARAT-SYARAT
Seksyen 89 Akta 164 memperuntukkan:
Yang pertama ialah sesuatu perintah jagaan boleh dibuat tertakluk
kepada apa-apa syarat yang difikirkan oleh mahkamah patut dikenakan, dan
tertakluk kepada syarat-syarat itu, jika ada, sebagaimana dipakai semasa ke
semasa, adalah menghakkan orang yang kepadanya diberi jagaan itu memutuskan
semua soal berhubung dengan pendidikan dan pelajaran anak itu.[9].
Yang kedua ialah tanpa menyentuh keluasan subseksyen (1), sesuatu
perintah jagaan boleh:
(a)Mengandungi syarat-syarat tentang tempat di mana anak itu akan
tinggal, tentang cara pelajarannya dan tentang agama dalam mana ia akan
dididik;
(b)Mengadakan peruntukan bagi anak itu berada sementara dalam
peliharaan dan kawalan seseorang yang lain daripada orang yang diberi jagaan
itu;
(c)Mengadakan peruntukan bagi anak itu melawat ibu atau bapa yang
tidak diberi jagaan atau seseorang ahli dari keluarga ibu atau bapa yang telah
mati atau tidak diberi jagaan hak untuk berjumpa dengan anak itu pada bila-bila
masa dan bagi beberapa lama yang difikirkan munasabah oleh mahkamah;
(d)Memberi ibu atau bapa yang tidak diberi jagaan atau seseorang
ahli dari keluarga ibu atau bapa yang telah mati atau tidak diberi jagaan hak
untuk berjumpa dengan anak itu pada bila-bila masa dan seberapa galak yang
difikirkan munasabah oleh mahkamah; atau
(e)Melarang orang yang diberi jagaan itu daripada membawa anak itu
ke luar Malaysia.
Perintah jagaan
yang dibuat oleh mahkamah pada kebiasaannya akan memberi hak kepada ibu bapa
atau penjaga untuk memutuskan semua soal berhubung dengan pendidikan dan
pelajaran anak-anak di samping syarat-syarat lain yang difikirkan perlu demi
kebajikan kanak-anak tersebut. Satu perintah jagaan boleh mengandungi
syarat-syarat tertentu seperti menyediakan tempat kediaman yang sesuai, jaminan
terhadap pendidikan dan didikan yang sempurna sama ada akademik mahupun
kerohaniannya (seksyen 89(2)(a)); memerintahkan kanak-kanak tersebut di bawah
jagaan sementara pihak-pihak tertentu (seksyen 89(2)(b)); hak untuk melawat dan
dilawati di antara ibu atau bapa atau pihak ketiga yang tidak dapat hak
penjagaan.
Perintah yang
dikeluarkan itu juga boleh mengarahkan supaya kanak-kanak tersebut tidak dibawa
keluar daripada bidang kuasa mahkamah atau ke luar negeri (seksyen 89(2)(a)).
Penelitian terhadap sesuatu kes itu amat perlu kerana ia melibatkan masa depan
seorang kanak-kanak. Sungguhpun demikian, setiap perintah yang telah dibuat
oleh mahkamah itu masih boleh dibuat atas permohonan jika didapati timbul
keadaan yang boleh mendatangkan kemudaratan kepada kanak-kanak tersebut.
PERINTAH PENETAPAN KELAYAKAN IBU ATAU BAPA MENJAGA ANAK
Seksyen 90 Akta 164 memperuntukkan:
[10]Mahkamah boleh, apabila memberi sesuatu perceraian atau perpisahan kehakiman,
atau pada bila-bila masa kemudian daripadanya, atas permohonan bapa atau ibu
seseorang anak dari perkahwinan itu, membuat suatu perintah menetapkan salah
seorang ibu atau bapa seorang yang tak layak untuk menjaga anak itu dan boleh
pada bila-bila masa membatalkan sesuatu perintah itu.
Selain itu, jika sesuatu perintah telah dibuat di bawah subseksyen
(1), dan belum dibatalkan, ibu atau bapa yang dengan itu ditetapkan sebagai tak
layak tidaklah berhak, apabila mati orang yang satu lagi itu, menjaga anak itu
melainkan jika mahkamah memerintahkan sebaliknya.
Selepas mahkamah mengeluarkan sesuatu dekri sama ada dekri
perceraian atau perpisahan kehakiman, ia boleh membuat perintah menetapkan
siapa yang layak dan siapa yang tidak untuk menjaga anak. Jika sebelum itu satu
perintah telah dibuat kepada ibu atau bapa dan kemudiannya didapati tidak layak
lagi maka mahkamah boleh pada bila-bila masa membatalkan perintah jagaan
terdahulu itu. Sekiranya orang yang layak untuk menjaga kanak-kanak tersebut
telah mati dan kanak-kanak tersebut masih di bawah jagaannya, pihak yang
diputuskan sebagai tidak layak dalam seksyen 90 (1) tidak boleh mengambil alih
menjaga kanak-kanak tersebut melainkan mahkamah telah memerintahkan supaya
berbuat demikian.
PENJAGAAN ANAK-ANAK YANG DISIFATKAN SEBAGAI SAH TARAF
Seksyen 91 Akta 164 memperuntukkan:
Apabila seseorang anak disifatkan sebagai sahtaraf di bawah seksyen
75, ibunya adalah berhak menjaga anak itu, jika tidak ada sesuatu perjanjian
atau perintah mahkamah sebaliknya.
Anak-anak yang disifatkan sebagai sah taraf di bawah seksyen 75
adalah mereka yang terlibat dengan sesuatu dekri pembatalan yang telah dibuat
oleh mahkamah terhadap perkahwinan ibu bapanya. Menurut seksyen 91 ini, ibu
berhak menjaga anak atau anak-anaknya melainkan ada sesuatu persefahaman atau
persetujuan yang telah dibuat di antara suami da isteri tersebut atau telah ada
suatu perintah yang dibuat oleh mahkamah tentang penjagaan mereka. Seksyen ini
bertujuan untuk menyelesaikan pertelingkahan terhadap penjagaan selepas suatu
dekri pembatalan dibuat terhadap perkahwinan mereka[11].
Jika dilihat sekali imbas,
kehendak seksyen ini haruslah diikuti dengan memberikan hak kepada ibu dan
sebaliknya bapa seolah-olah tidak mempunyai apa-apa hak terhadap anak daripada
perkahwinan mereka yang telah dibatalkan itu. Walau bagaimanapun, mahkamah
masih berhak untuk menentukan siapakah di antara ibu dan bapa itu yang
benar-benar berhak jika salah satu pihak membuat permohonan untuk mendapatkan
hak penjagaan.
KUASA BAGI MAHKAMAH MENGUBAH PERJANJIAN TENTANG PENJAGAAN ATAU
NAFKAH
Seksyen 97 Akta 164 memperuntukkan:
Mahkamah boleh pada bila-bila masa dan dari semasa ke semasa
mengubah syarat-syarat bagi sesuatu perjanjian berhubung dengan penjagaan atau
nafkah seseorang anak, sama ada dibuat sebelum atau selepas tarikh yang
ditetapkan, walau apa pun peruntukan sebaliknya dalam sesuatu perjanjian itu,
jika mahkamahberpuas hati bahawa adalah menusabah dan untuk kebajikan anak itu
berbuat demikian[12].
Seksyen 100 Akta 164 menyebut:
Apabila menimbangkan sesuatu soal berhubung dengan penjagaan atau
nafkah bagi seseorang anak, mahkamah hendaklah, apabila praktik, meminta
pegawai awam, yang terlatih atau berpengalaman dalam kebajikan kanak-kanak
tetapi mahkamah tidak terikat menurut nasihat itu.
Laporan dan nasihat serta
pandangan orang tertentu seperti pegawai kebajikan tentang penjagaan anak
adalah penting. Jika laporan tersebut membuat sesuatu cadangan atau pandangan
dengan siapa anak tersebut ditempatkan, ia seharusnya diberi perhatian oleh
mahkamah walaupun tidak semestinya terikat dengan cadangan itu.
Dalam kebanyakan kes,
laporan daripada pegawai-pegawai kebajikan yang membuat siasatan ini mungkin
timbul perbualan ‘dengar-cakap’ (hearsey evidence). Mahkamah akan mengambil
semua keterangan dengar-cakap. Ini kerana persoalan teknikal bukan menjadi
keutamaan dalam kes-kes penjagaan kerana kebajikan anak lebih utama. Keterangan
seumpama ini harus dibawa ke mahkamah bagi membolehkan pegawai kebajikan
memberi laporan terhadap penyiasatan dan temu ramah yang telah dibuat dengan
pihak-pihak yang tidak dipanggil sebagai saksi. Perlu diingat juga bahawa
prinsip ini tidak seharusnya disalahgunakan sehingga kebajikan anak terpaksa
dikorbankan. Jika mahkamah merasakan ‘keterangan dengar-cakap’ boleh
menjejaskan keadilan, prinsip am tentang keterangan harus dipakai.
KUASA BAGI MAHKAMAH MENAHAN ANAK DARIPADA DIBAWA KELUAR DARI MALAYSIA
Seksyen 101 Akta 164 menyebut[13]:
(1)Mahkamah boleh atas permohonan bapa atau ibu seseorang anak:
(a)Jika keputusan sesutu perbicaraan hal ehwal berkahwin masih
dinanti.
(b)Jika, di bawah sesuatu perjanjian atau perintah mahkamah, hanya
seorang sahaja, iaitu ibu atau bapa, ada mempunyai jagaan atas anak itu
manakala yang satu lagi itu tidak ada mempunyai
jagaan,
Mengeluarkan sesuatu tegahan manahan
ibu atau bapa yang satu lagi itu daripada membawa anak itu keluar dari Malaysia
atau boleh membenarkan anak itu dibawa keluar dari Malaysia sama ada tanpa
syarat atau tertakluk kepada apa-apa syarat atau pengakuan yang difikirkan
patut oleh mahkamah[14].
(2)Mahkamah boleh, atas permohonan seseorang yang ada mempunyai
kepentingan, mengeluarkan suatu tegahan menahan seseorang yang lain daripada
orang yang ada mempunyai jagaan atas seseorang anak, daripada membawa anak itu
keluar dari Malaysia.
(3)Kemungkiran mematuhi sesuatu perintah yang dibuat di bawah
seksyen ini boleh dihukum sebagai suatu penghinaan terhadap mahkamah.
Mahkamah mempunyai kuasa untuk menghalang atau membenarkan
seseorang anak itu dibawa keluar dari Malaysia sama ada dengan syarat atau
tanpa syarat mengikut yang difikirkan patut oleh mahkamah. Mana-mana pihak
termasuk pihak yang mempunyai kepentingan boleh membuat permohonan kepada
mahkamah untuk mendapatkan suatu tegahan supaya anak tersebut tidak dibawa
keluar dari Malaysia. Sekiranya suatu tegahan telah dibuat olehmahkamah,
perintah tersebut hendaklah dipatuhi kerana keengkaran atau kegagalan
mematuhinya akan dianggap sebagai menghina mahkamah dan boleh dikenakan
penalti.
Ibu atau bapa atau penjaga yang mendapat hak penjagaan dan ingin
membawa keluar dari Malaysia atau keluar daripada bidang kuasa mahkamah anak di
bawah jagaannya itu, mestilah mendapat kebenaran daripada mahkamah terlebih
dahulu. Tiada sebarang kesulitan untuk mendapatkan persetujuan daripada
mahkamah sekiranya tujuan dibawa keluar bukan bermaksud melarikan diri daripada
bidang kuasa mahkamah. Ibu atau bapa atau penjaga tidak boleh bertindak sesuka
hatinya mengikut perkiraan mereka sendiri. Membawa keluar dari Malaysia atau keluar
daripada bidang kuasa mahkamah untuk tujuan percutian atau menetap terus di
luar Malaysia perlu diberikan perhatian yang sewajarnya oleh mahkamah ketika
iamemutuskan sesuatu permohonan itu.
Kebajikan anak-anak diberikan pertimbangan oleh mahkamah sama ada
untuk membenarkan atau menghalang seseorang anak itu daripada dibawa keluar.
Mahkamah tidak seharusnya menghalang ibu atau bapa atau penjaga yang mempunyai
hak jagaan itu daripada membuat keputusannya sendiri untuk membawa keluar anak
tersebut kerana dikhuatiri hubungan akan menjadi bertambah buruk jika mereka
berada di malaysia dan akan menimbulkan kesan negatif terhadap anak ataupun
tujuan membawa keluar itu lebih mendatangkan kebaikan terhadap anak tersebut[15].
HADHANAH SECARA SUKARELA
Jika ada kaum kerabat kanak-kanak itu yang layak untuk melaksanakan
tugas hadhanah dan ingin melakukan secara sukarela, sedangkan ibu kanak-kanak
itu enggan berbuat demikian melainkan jika ia dibayar, jika bapa kanak-kanak
itu seorang yang berkemampuan maka bapa itu wajib membayar upah, dan
kanak-kanak itu mesti diasuh oleh ibunya sendiri kerana ia lebih layak dan
bapanya berkemampuan untuk memberikan upahnya[16].
Jika bapa
kanak-kanak itu tidak mampu, maka kanak-kanak itu boleh diserahkan kepada orang
yang ingin mengasuhnya secara sukarela dengan syarat ia kerabat dekat dengan
kanak-kanak itu dan juga ia hendaklah layak untuk hadhanah. Hal ini sekiranya
nafkah ditanggung oleh bapa kanak-kanak itu. Jika kanak-kanak itu mempunyai
harta untuk menafkahkannya, maka kanak-kanak itulah yang akan membayar kepada
pengasuh sukarela tersebut. Dari satu segi kerana ia menjaga hartanya, dan dari
segi yang lain kerana adanya seorang di kalangan kerabatnya yang memeliharanya.
Jika bapa seorang
yang tidak berkemampuan dan kanak-kanak itu tidak mempunyai harta, dan ibunya
enggan untuk memeliharanya kecuali ia dibayar upah, dan idak juga diterima di
kalangan kerabat kanak-kanak itu yang sanggup memeliharanya secara sukarela,
ibu diperintahkan untuk memeliharanya, dan upah itu tetap menjadi tangungan
bapa untuk membayarnya.
URUTAN KEUTAMAAN ORANG YANG LAYAK TERHADAP HADHANAH
Jika Mahkamah berpendapat bahawa ibu adalah hilang kelayakan di
bawah Hukum Syarak dari mempunyai hak terhadap hadhanah atau jagaan anaknya,
maka hak itu, tertakluk kepada subseksyen (3), hendaklah berpindah kepada salah
seorang yang berikut mengikut susunan keutamaan yang berikut, iaitu :
Yang perttama nenek sebelah ibu hingga ke atas peringkatnya. Yang
kedua bapa. Yang ketiga nenek sebelah bapa hingga ke atas peringkatnya. Yang
keempat, kakak atau adik perempuan seibu sebapa. Yang kelima kakak atau adik
perempuan seibu . Yang keenam kakak atau adik perempuan sebapa. Yang ketujuh
anak perempuan dari kakak atau adik seibu. Yang kelapan, anak perempuan dari kakak
atau adik seibu. Yang kesembilan anak perempuan dari kakak atau adik seibu.
Yang kesepuluh anak perempuan dari kakak atau adik perempuans sebapa. Yang
kesebelas ibu saudara sebelah ibu. Yang kedua belas ibu saudara sebelah bapa.
Dan terakhir waris lelaki yang boleh menjadi warisnya sebagai ‘asabah atau
residuary
Akta Undang-undang
Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan) menambah syarat bahawa penjagaan
oleh orang lain itu tidak menjejaskan kebajikan kanak-kanak itu.
Seseorang lelaki
yang berhak terhadap penjagaan seorang kanak-kanak perempuan mestilah seorang
mahram iaitu dia mempunyai pertalian dengan kanak-kanak perempuan itu iaitu ia
diharamkan berkahwin dengannya[17].
DASAR DALAM MENENTUKAN URUTAN PENGASUH
Urutan keutamaan dalam mendapat hak hadhanah ini ditentukan
berdasarkan beberapa pertimbangan sebagai berikut :
Yang pertama keluarga ibu didahulukan daripada keluarga bapa, jika
mereka berdua berada di kedudukan yang sma, kerana itu lebih berhak daripada
bapa dalam tugas pengasuhan ini. Untuk selanjutnya, kaum keluarga ibu
didahulukan daripada kaum keluarga bapa kerana hubungan kasih sayang yang lebih
hamper atau akrab.
Selain itu,nenek didahulukan daripada saudara perempuan, kerana
hubungan anak kecil ini dengan nenek adalah lebih hamper jika dilihat dari segi
hubungannya dengan ibunya. Oleh itu, nenenk adalah lebih berhak mengasuhnya
jika dibandingkan dengan saudaranya. Demikian juga nenenk adalah lebih sayang
kepadanya.
Seterusnya, saudara seibu sebapa didahulukan daripada orang lain,
kerana hubungan daripada kedua-dua belah pihak ibu dan bapa serta kasih sayang
yang lebih boleh diberikan. Kemudian diikuti oleh keluarga seibu, dan kemudian
barulah keluarga yang sebapa.
Jika si anak itu tidak mempunyai
waris-waris yang tersebut di atas, ataupun ada tetapi tidak layak, tugas
hadhanah itu berpindah kepada mahram yang lelaki selain daripada ‘asabah.
Jika tidak ada juga, hakim bertanggungjawab menentukan orang yang layak untuk
memelihara anak itu.
Akta Undang-undang Keluarga Islam
(Wilayah-wilayah Persekutuan) 1964 dan juga Enekmen Undang-undang Keluarga
Islam (Selangor) 1984 memperuntukkan bahawa jika ada beberapa orang daripada
keturunan atau peringkat yang sama, kesemuanya sama berkelayakan dan bersetuju
menjaga kanak-kanak itu, dan jika kesemuanya samam mempunyai sifat-sifat
kemuliaan maka yang tertua antara mereka berhak mendapat keutamaan[18].
HILANG KELAYAKAN UNTUK HADHANAH
Enekmen Undang-undang Keluarga Islam Wilayah-wilayah Persekutuan
1984 menyebut dalam seksyen 83 mengenai perkara ini sebagai berikut :
Hak seorang perenpuan terhadap hadhanah hilang apabila :
Yang pertama jika perempuan itu berkahwin dengan seorang lelaki
yang tidak mempunyai pertalian dengan kanak-kanak itu dan orang lelaki itu dilarang berkahwin
dengan kanak-kanak itu, tetapi hadhanah kembali semula apabila perkahwinan itu
dibubarkan. Seterusnya, jika perempuan itu berkelakuan buruk secara keterlaluan
dan terbuka. Selain itu, jika perempuan itu menukar pemastautinanya dengan
tujuan untuk mencegah bapa kanak-kanak itu daripada menjalankan pengawasan yang
perlu ke atas kanak-kanak itu, kecuali bahawa seorang isteri yang bercerai boleh
mengambil anaknya sendiri ke tempat
lahir isterinya itu. Hak hadhanah perempuan itu hilang jika perempuan itu
murtad danj ika perempuan itu mencuaikan atau menganiaya kanak-kanak itu[19].
TAMATNYA TEMPOH HADHANAH
Hadhanah berakhir apabila kanak-kanak itu tidak lagi memerlukan
pengasuhan perempuan, telah mencapai umur mumayyiz dan mampu berdikari, iaitu
mampu untuk menguruskan sediri keperluan asasnya seperti makan sendiri dan
mandi sendiri. Oleh yang demikian, tidak ditentukan tempoh tertentu mengenai hadhanah
ini.
Ukuran yang digunakan dalan hal ini mumayyiz dan berkemampuan untuk
berdikari. Jika kanak-kanak itu tidak memerlukan pengasuhan seorang perempuan
dan memenuhi keperluan asasnya sendiri, maka tempoh hadhanah dikira tamat.
Bagaimanapun, fatwa Mazhab Hanafi dan lain-lain menyebut : “ Masa hadhanah
berakhir apabila kanak-kanak itu berumur tujuh tahun, sekiranya lelaki dan
Sembilan tahun sekiranya perempuan.”
Mereka bersependapat bahawa penambahan masa bagi kanak-kanak
perempuan adalah perlu bagi membolehkan mereka membiasakan diri dengan
kebiasaan orang-orang perempuan yang mempelajarinya daripada pengasuhan
tersebut.
Akta Undang-undang Keluarga Islam Wilayah-wilayah Persekutuan 1984
dan juga Enekmen Undang-undang Keluarga Islam bi beberapa buah negeri yang lain
memeilih pendapat ini. Enekmen Undang-undang Keluarga Islam Wilayah-wilayah
Persekutuan 1984 misalnya, memperuntukkan :
“Hak hadhanah menjaga seseorang kanak-kanak adalah tamat setelah
kanak-kanak itu mencapai umur tujuh tahun , jika kanak-kanak itu lelaki, dan
umur Sembilan tahun, jika kanak-kanak itu perempuan, tetapi mahkamah boleh atas
permohonan hadhanah memebenarkan ia menjaga kanak-kanak itu sehingga
kanak-kanak itu mencapai umur Sembilan tahun, jika kanak-kanak itu lelaki dan
umur sebelas tahun jika kanak-kanak itu perempuan.
KELAYAKAN UNTUK MENJADI PENJAGA
Islam mensyaratkan bahawa seseorang penjaga hendaklah orang yang
mampu dan mempunyai kecekapan dalam soal penjagaan mengikut syarat-syaratya
yang tertentu. Andai kata tidak ada salah satu daripada syarat-syarat itu, maka
hilanglah hak hak hadhanahnya. Syarat-syarat yang telah ditetapkan dalam Islam
seperti yang dibincangkan dalam kitab al-Iqna adalah seperti berikut [20]:
1.
Sempurna
akal – orang gila hilang hak hadhanahnya, tetapi andainya gilanya itu hanya
sedikit, seperti satu hari dalam masa satu tahun, maka dia masih lagi mempunyai
hak hakdhanah.
2.
Merdeka-
hamba tidak mempunyai hak hadhanah sekalipun diizinkan oleh tuannya kerana
hamba bukannya ahli “wilayah”. Sebaliknya jika ibu (hamba) masuk Islam, maka
dia lebih berhak terhadap hadhanah anaknya selagi dia tidak berkahwin lain.
3.
Beragama
Islam- orang bukan islam tidak mempunyai hak hadhanah terhadap anak-anak
Muslim, (anak itu hendaklah dipelihara oleh ahli keluarga yang Muslim mengikut
susunan keutamaan yang telah disebut sebelum ini). Jika kita tidak ada ahli
keluarga yang Muslim, anak itu hendaklah dibelaoleh orang Islam yang lain dan
nafkahnya diambil daripada harta anak itu sendiri.
4.
‘Iffah
dan Amanah- (digabungkan bersama kerana kedua-duanya saling berkaitan). ‘Iffah
bermaksud bermaksud menegah daripada melakukan perkara yang haram dan tidak
terpuji. Setiap orang yang ‘iffah mestilah amanah dan begitulah sebaliknya.
5.
Bermukim
di tempat anak itu tinggal- (andainya kedua-dua ibu bapa bermukim di satu-satu
negeri) jika salah seorang daripada mereka hendak musafir, bukannya untuk
menunaikan haji atau urusan perniagaan, maka yang bermukim di tempat anak itu
lebih berhak terhadap hadhanah anak tersebut( sama ada anak itu mumaiyyiz atau
tidak) sehinggalah yang musafir itu kembali ke tempat asal anaknya tinggal.
6.
Ibu
yang menjaga anak atau hadhanah tidak berkahwin dengan lelaki yang bukan ayah
kepada anak itu, dan tidak mempunyai hak hadhanah yang lain. Sekiranya
perempuan itu telah berkhwin lain maka dia akan kehilangan hak hadhanahnya,
sekalipun suaminya mengizinkan dia memelihara anak itu.
7.
Ibu
yang menjaga anak atau hadhanah menjadi ibu susu, andainya anak itu masih
menyusu. Jika hadhanah enggan atau tidak mempunyai susu,hadhanahnya tidak sah.
Menurut al-Balqini, sah hadhanahnya sekiranya ibu tidak mempunyai susu badan
sendiri[21].
8.
Ibu
yang menjaga anak atau hadhanah tidak mempunyai penyakit yang berterusan seperti batuk kering ataupun
lumpuh sekiranya penyakit itu menyusahkannya untuk memelihara anak tersebut.
9.
Ibu
yang menjaga anak atau hadhanah itu tidak buta[22].
10.
Ia
bukan seorang yang lalai.
11.
Umur
penjaga melayakkannya untuk memberi jagaan dan kasih sayang yang diperlukan
kanak-kanak.
Keriteria-keriteria ini diguna [akai dalam Undang-undang Keluarga
Islam Di Malaysia apabila seksyen 82 AUKWIP
[Pin.Akta A902:s 27] mengariskan kelayakan yang perlu untuk menjadi penjaga
jika:
Yang pertama dia adalah seorang Islam. Yang kedua ia adalah smpurna
akal. Yang ketiga,dia berumur yang melayakkan dia memberikan kepada kanak-kanak
itu jagaan dan kasih sayang yang mungkin diperlukan oleh kanak-kanak itu. Yang
keempat,dia berkelakuan baik dari segi akhlak Islamiah. Yang kelima,Dia tinggal
di tempat di mana kanak-kanak itu tidak mugkin menghadapi apa-apa akibat buruk
dari segi akhlak atau jasmani.[23]
KESIMPULAN
Tidak dinafikan lagi, perkahwinan telah menjadi satu fitrah
kehidupan manusia. Perkahwinan merupakan satu-satunya kaedah bagi pembentukan
keluarga dan kelahiran zuriat keturunan yang suci. Ia merupakan fitrah ilahi
dan salah satu sebab Allah ( SWT) menciptakan manusia di muka bumi. Di samping
itu perkahwinan juga merupakan hukum alam yang tidak boleh diubah oleh sesiapa.
Islam memandang
perkahwinanbukan semata-mata sebagai cara untuk menyatukan seorang lelaki
dengan seorang perempuan, dan bukan pula memandangnya sebagai cara untuk
memuaskan nafsu. Islam sebenarnya memandang perkahwinan jauh lebih mendalam
dari semua itu, malah lebih agung dan lebih mulia.
Dalam perkahwinan
sudah semestinya si suami dan isteri mepunyai tanggungjawab untuk menjaga atau
melindungi anak-anak tidak kira di mana mereka berada. Walaupun si suami dan
isteri telah bercerai, tetap akan mempunyai tanggungjawab untuk menjaga cahaya
mata yang dianugerahkan oleh Allah SWT .
Seterusnya, hak
penjagaan anak-anak setelah suami isteri bercerai ini juga mempunyai
undang-undang untuk penjagaan anak-anak. Tidak semudah mudahnya orang lain
dapat mengambil hak penjagaan dengan mudah kerana mempunyai undang-undang di
Malaysia sangat menitik beratkan tentang hak penjagaan kanak-kanak (hadhanah).
RUJUKAN
1.
Fikih
Sunnah 8, Sayyid Sabiq Drs Moh Thalib, Pt Alma’arif.Jalan Tamblong cetakan ke 2
(1983).
2.
Fiqh
3 Seragkai Ibadat Munakahat Muamalat, Dr Mohd Sabri Abdul Ghafar, Aras Mega (M)
Sdn. Bhd, Cetakan Pertama 2016.
3.
Fikih
Legkap Perkahwinan, Drs Syahrin Nasution, Pustaka Syuhada, Cetakan Pertama 1992.
4.
Undang-undang
Keluarga Islam, Abdul Monir Yacoob, Istitusi Kefahaman Islam Malaysia(IKIM),
Cetakan Pertama 2006.
5.
Hak
Dan Tanggungjawab Penjagaan Kanak-kanak, Wan Asma’ Wan Abu Bakar, Utusan printcorp
Sdn. Bhd, Cetakan Pertama 2006.
6.
Fikih
Kekeluargaan, Mohammad Som Bin Sujimon, Iium Press International Islamic
Inuversity Malaysia, Edisi Pertama 2016.
7.
Al-Fiqh
Al-Manhaji Kekeluargaan Islam Dalam Fiqh Al-Syafi’I, Dr Zulkifli Mohamad
Al-Bakri, Darul Syakir Enteprise, Cetakan Ketiga 2015.
8.
Panduan
Fiqh Munakahat, Yazid Haji Maarof, Mohammad Kamil Ab Majid, Hazrah Entprise,
Cetakan pertama 2015
10.
http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[1] Undang-undang
Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 136
[2]
Al-Fiqh Al-Manhaji Kekeluargaan Islam Dalam Fiqh Al- Syqfi’I, Dr, Zulkifli
Mohammad Al-Bakri
[4] Undang-undang
Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 136
[5]
Fikah Kekeluargaan, Mohamad Som Bin Sujimon, M/s 179
[6]
Fiqh 3 Serangkai Ibadat Munakahat Muamalat, Dr. Mohd Sabri Abdul Ghafar, M/s
159
[7] Undang-undang
Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 139
[8] Undang-undang
Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 140
[9] http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[10] http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[11] http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[12] http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[13] http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[14] http://budakbahagia.blogspot.my/2013/04/hak-jagaan-anak-di-bawah-undang-undang.html
[16]
Undang-undang Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 152
[17]
Fikah Lengkap Perkahwinan, Drs Syahrin Nasution, M/s 168
[18] Undang-undang
Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 146
[19]
Undang-undang Keluarga Islam, Abdul Munir Yaccob, M/s 148
[20] Hak
Dan Tanggungjawab Penjagaan Kanak-kanak, Wan Asma’ Wan Abu Bakar, M/s 19
[21]
Fikih Sunnah 8, Sayyid Sabiq, M/s 183
[23] Hak Dan Tanggungjawab Penjagaan Kanak-kanak,
Wan Asma’ Wan Abu Bakar, M/s 19
No comments:
Post a Comment